Proteinat, rëndësia e tyre për organizmin

Pa dyshim se proteinat janë molekula të mëdha dhe komplekse që luajnë një rol thelbësor për mbijetesën e organizmit. Ato janë përgjegjëse për një pjesë të madhe të proceseve që ndodhin në çdo qelizë, por gjithashtu janë të nevojshme edhe për të garantuar strukturën dhe funksionimin e mirë të çdo indi dhe organi.
Pas ujit, janë molekulat biologjike më me shumicë në trupin e njeriut. Përbëhen nga qindra e mijëra njësi më të vogla të quajtura aminoacide, të lidhura në një zinxhir të gjatë me njëra-tjetrën. Ka 20 lloje të ndryshme aminoacidesh që mund të kombinohen në mënyra të ndryshme me njëra-tjetrën për të krijuar një proteinë, funksion i së cilës është rezultat unik i:
-pjesa e zinxhirit aminoacid (struktura primare)
-duke përsëritur në mënyrë periodike nënstrukturat, të tilla si helika dhe fletëpalosje (struktura dytësore):
-forma globale e një molekule të vetme proteine në hapësirë (struktura terciare),
-shoqërimi i mundshëm me proteina të tjera (struktura kuaternare).
Pikërisht është pjesa e aminoacideve që përcakton strukturën unike tredimensionale të secilës proteinë dhe funksionin e saj specifik.
PËR ÇFARË SHËRBEJNË PROTEINAT?
Funksionet e proteinave në trupin e njeriut mund të përmblidhen si më poshtë (në rend alfabetik):
Antitrupat: molekula aktive në kontekstin e mbrojtjes imunitare të organizmit (mund të përdoren dhe në formën e ilaçeve, si imonuglobulinat e tetanozit dhe antitrupat monoklonal)
Enzimat: Një enzimë është një molekulë në gjendje të përshpejtojë reaksionin kimik, pa u konsumuar (ndryshe nga substratet, të cilat shndërrohen në rezultatin e reaksionit dhe konsumohen gradualisht). Konsideroni, për shembull, laktazën, një enzimë që lejon tretjen e produkteve të qumështit dhe mungesa e së cilës është baza e intolerancës së laktozës.
Mesazheret: Proteinat mund të veprojnë si mesazhere për organizmin, me funksion nxitjen/pengimin e proceseve biologjike;shembull i njohur janë disa lloje të hormoneve (TSH që vepron në tiroide, insulina…)
Strukturë: Disa proteina kryejnë funksionin e strukturës, duke dhënë formë dhe veti në nivelin qelizor ose indor (për shembull keratina është përgjegjëse për formën e thonjve dhe flokëve). Proteinat e muskujve gjithashtu hyjnë në këtë kategori.
Transportueset dhe depozitueset: Disa proteina janë përgjegjëse për transportimin e molekulave të tjera në gjak dhe lëngje të tjera biologjike, një shembull i njohur është hemoglobina (e aftë për të transportuar oksigjen dhe dioksid karboni) dhe albumina (përgjegjëse për transportin e një morie molekulash dhe ilaçesh endogjene).
Organizmi gjithashtu çliron energji nga aminoacidet dhe proteinat, por në përgjithësi ai e përdor atë vetëm në rast nevoje sepse do të thotë të ndikojë në funksionet e çmuara që përmendëm më sipër(nuk ka asnjë rezervë reale të aminoacideve / proteinave, të cilat duhet të merren çdo ditë me regjimin ushqimor, së bashku me karbohidratet dhe lipidet).
KU GJENDEN PROTEINAT? USHQIMET QË I PËRMBAJNË
Historikisht proteinat janë të lidhura me mishin që në fakt është një burim i mirë bashkë me vitaminat (mes të cilave dhe B12, që gjendet në ushqimet bimore) dhe disa minerale; rekomandohet mish i dobët dhe kufizim në racione gjatë javës, duke zvogëluar konsumin e mishit të procesuar, si sallam, salçice, etj.
Veza dhe peshku janë një tjetër burim shumë i rëndësishëm i proteinave dhe duhet të jenë rregullisht në tavolinë.
Shpesh të nënvlerësuaram, bishtajoret (fasule, thjerrëza, sojë, bizele…) janë një burim i mirë proteinash, krahas sasisë së lartë të fibrave ushqimore dhe e varfër në yndyrë: drithërat (dhe derivatet) kur konsumohen integrale, gjithashtu janë burim i shkëlqyer proteinash, krejtësisht plotësuese me ato të bishtajoreve.
“Ju mund të mendoni se mishi është mënyra më mirë për të siguruara sasinë e duhur ditore të proteinave, por po mblidhen prova që favorizojnë një rgjim ushqimor të mbështetur në bishtajore, arra e drithëra në vend të proteinave me origjinën shtazore (si mishi dhe qumështi) dhe mund të rrisë jetëgjatësinë”, thotë BHF, organizmi anglez që merret me shëndetin e zemrës.
Së fundmi, është e rëndësishme të theksohet se të gjitha ushqimet përmbajnë proteina, megjithëse në sasi të vogla, përfshirë frutat dhe perimet; personi që konsumon 5 racionet e rekomanduara ditore të frutave / perimeve gjithashtu siguron një sasi të vogël nga këto, si dhe nga qumështi (gjithashtu në formë vegjetale), arra, fara, lakra…
SA PROTEINA DUHEN MARRË NË DITË?
Duke pasur parasysh që në regjimin ushqimor tipik perëdimor zakonisht tejkalohet kërkesa e rekomanduar ditore, në përgjithësi për popullatën e përgjithshme të rritur këshillohet të merren 0.8 gram proteina për kg peshë trupore. Psh:
Një burrë me jetë sedentare m peshë 70 kg: 56 g proteina në ditë
Një grua me jetë sedentare me peshë 55 kg: 44 g proteina në ditë.
Nevojat sigurisht që rriten tek ata që kryejnë aktivitet fizik, shtatzëni apo ushqyerje me gji.
A ËSHTË E RREZIKSHME TË MARRËSH SHUMË PROTEINA?
Besohet gjerësisht në komunitetin shkencor se regjimet ushqimore që janë tepër të njëanshme ndaj kësaj lënde ushqyese mund të çojnë në zhvillimin e problemeve shëndetësore./ MeMjekun.com